اشتهای ریسک(Risk Appetite)

اشتهای ریسک (Risk Apetite) در چارچوب ریسک عملیاتی نقش با اهمیتی دارد، به نحوی که مانع از هم گسیختگی چارچوب می گردد. اشتهای ریسک همانند چسبی است که تمامی عناصر چارچوب را در کنار یکدیگر نگه می دارد، چراکه برای ریسک هایی که شناسایی و ارزیابی شده اند، زمینه ای را فراهم می آورد تا از ارجاع مناسب و حاکمیت ریسک عملیاتی، اطمینان حاصل شود.

در حالی که در اسناد و رهنمودهای بال2، راهنمایی های اندکی در مورد اشتهای ریسک عملیاتی وجود دارد و سازمان ها در چند سال گذشته با این عنصر دست و پنجه نرم کرده اند، اما اخیراً نهادهای نظارتی، راهنمایی های بیشتری را در این خصوص ارائه داده اند. این راهنمایی ها روشن می کند که هیئت مدیره، مدیریت ارشد و بنگاه های تجاری، همگی در تنظیم و مدیریت اشتهای ریسک عملیاتی نقش دارند.

نقش اشتهای ریسک عملیاتی

اشتهای ریسک در مدیریت ریسک عملیاتی به قدری با اهمیت است که تمام فعالیت های مرتبط با شناسایی، ارزیابی، نظارت، کنترل و کاهش ریسک عملیاتی به درک زیربنایی سازمان از اشتهای ریسک متکی است.

در ارزیابی نمودن ریسک ها، معیاری برای ارزیابی در نظر گرفته می شود که بتوان با آن، ریسک را اندازه گیری نمود. با این حال تعیین اشتهای ریسک عملیاتی، می تواند بسیار چالش برانگیز باشد. برخلاف سایر انواع ریسک، ریسک عملیاتی در بسیاری از نقاط سازمان به طور ذاتی وجود دارد. به همین علت، اشتهای ریسک عملیاتی صفر، غیرقابل توجیه است. پس سطح مناسب اشتهای ریسک عملیاتی چیست؟

تعیین سطح اشتهای ریسک عملیاتی

همانطوری که درتصویر زیر نشان داده شده است، اشتهای ریسک در چارچوب ریسک عملیاتی، همچون یک ستون با اهمیت در ساختمان یک سازه، اجزای چارچوب ریسک عملیاتی را در کنار هم نگه داشته است. بنابراین سطح بلوغ آن معمولاً با توسعه و گسترش برنامه های ریسک عملیاتی افزایش می یابد.

به عبارت دیگر نیاز است تا سایر عناصر چارچوب ریسک عملیاتی، رشد و پیشرفت داشته باشند تا اشتهای ریسک نیز ارتقاء یابد. بنابراین بایستی پس از فرهنگ سازی و تدوین سیاستها، به مرکز و قلب چارچوب ریسک عملیاتی که عناصر داده ای در آن قرار گرفته اند، توجه شود. چرا که هر یک از عناصر داده ای به نوعی که در زیر به آن اشاره شده است، در تعیین سطح اشتهای ریسک عملیاتی کمک می کنند.

• با جمع آوری داده های رویداد زیان، مدیریت قادر خواهد بود تعیین کند که آیا این سطح از زیان ها را قابل قبول می داند یا خیر.
• با جمع آوری داده های خودارزیابی ریسک و کنترل (RCSA)، شرکت کنندگان بیان می کنند که آیا احساس می کنند میزان ریسک ها و خطرات، در سطح سازمان زیاد است و نیاز به کاهش دارند و یا اینکه در سطح قابل قبولی هستند.
• با تشکیل کارگاه های تحلیل سناریو، شرکت کنندگان در مورد بدترین موارد ممکن، بحث می کنند و تعیین می کنند که آیا اقدامات کاهنده ریسک لازم است یا خیر.
• با طراحی و جمع آوری شاخص های ریسک های کلیدی (KRI)، آستانه ها تعیین می شوند تا سطوح ریسکی را که قابل قبول تلقی می شوند، منعکس کنند.

واژگان تخصصی در حوزه اشتهای ریسک

قبل از بررسی قوانین و رویکردهایی که در مورد اشتهای ریسک عملیاتی اعمال می شود، تدوین و ایجاد مجموعه ای از واژه ها و اصطلاحات ضروری است. بسیاری از شرکت ها از اصطلاحات مختلفی در این حوزه استفاده می کنند، که به ظرفیت ریسک، اشتهای ریسک، تحمل ریسک و آستانه های ریسک اشاره دارد که اغلب به صورت گیج کننده ای به جای یکدیگر استفاده می شوند.

برای بکارگیری صحیح واژه های ظرفیت، تحمل و محدودیت های ریسک در مباحث مربوط به اشتهای ریسک، نیاز به درک و شناخت جامعی می باشد. لیکن برای شناخت تمایز بین آنها، به تعریف متداول هر یک اشاره گردیده و در ادامه شرح مختصری بیان خواهد گردید.

ظرفیت ریسک، توانایی شرکت در جذب ریسک است و غالباً به سرمایه ای که در اختیار دارد مربوط می شود.
تحمل ریسک، سطح خاصی از ریسک را منعکس می کند که بدون نیاز به کاهش، مجاز خواهد بود.
محدودیت های ریسک، آستانه هایی است که برای نظارت بر اندازه گیری ریسک استفاده می شود.

برای درک بیشتر موضوع، رابطه بین هر یک از واژگان ذکر شده، در تصویر زیر نمایش داده شده است. همانگونه که مشاهده می گردد، نقش حاکمیت در تعیین ظرفیت پر رنگ بوده و از بالا به سمت پایین در حرکت خواهد بود. به عبارت دیگر حاکمیت، از ظرفیت شروع شده و با عبور از اشتها و تحمل، تا حدود ریسک جریان می یابد.

همچنین واضح است که ارجاع ریسک از حدود ریسک آغاز شده و تا ظرفیت ریسک به سمت بالا جریان می یابد. این جریانات بر نقش و مسئولیت های هیئت مدیره، مدیریت ارشد و خطوط تجاری تأثیر می گذارد و صاحبان آنها را محدود می کند.

 

-ظرفیت ریسک

ظرفیت ریسک، کل ریسکی است که شرکت می تواند تحمل کند و عموما به صورت نسبتهای سرمایه یا نقدینگی بیان می شود. ظرفیت ریسک، حداکثر میزان ریسکی است که سازمان قبل از نقض یک یا چند مورد از سرمایه پایه، نقدینگی، ظرفیت استقراض، شهرت و محدودیتهای نظارتی، از لحاظ فنی قادر به فعالیت است. هیئت مدیره به درک ظرفیت ریسک سازمان قبل از شکل دادن استراتژی و تنظیم اشتهای ریسک نیاز دارد. ظرفیت ریسک نشان دهنده حد بالایی است که فراتر از آن به احتمال زیاد منجر به شکست می گردد.

-اشتهای ریسک عملیاتی

به طور معمول بیانیه های اشتهای ریسک (Risk Apetite Statement) بیانیه های کیفی هستند و میزان ریسکی که سازمان انتخاب می کند تا بپذیرد، یا تمایل به پذیرش آن دارد، یا تمایلی به پذیرش آن ندارد، را بیان می کند.

در ریسک عملیاتی، این اظهارات غالباً به طور هدفمند و به صورت گسترده (حتی مبهم) بیان می شوند، زیرا پذیرش ریسک های عملیاتی به دلیل اشتهای هیئت مدیره یا مدیریت ارشد، معمولاً خوشایند نمی باشند. نمونه های عبارت های استفاده شده در بیانیه ریسک عملیاتی به شرح زیر است:

• شرکت با قوانین و مقررات، مطابقت خواهد داشت.
• شرکت از فعالیت های تجاری که ممکن است تأثیر نامطلوب بر شهرت داشته باشند، جلوگیری خواهد کرد.
• شرکت برای پشتیبانی از کسب و کار خود در زیرساخت های قوی، سرمایه گذاری خواهد کرد.

-تحمل ریسک عملیاتی

در بسیاری از مقررات نظارتی، دو اصطلاح اشتهای ریسک و تحمل ریسک، به اشتباه به جای یکدیگر استفاده می شوند. اما تفاوت معنایی بین آنها، به ویژه در مدیریت ریسک عملیاتی بسیار مفید است. در حالی که سند اشتهای ریسک عملیاتی لزوماً باید به صورت گسترده و کلی باشد، لیکن تحمل ریسک عملیاتی می تواند بسیار مشخص تر بیان شود. چراکه می تواند سطوح خاصی از ریسک را که شرکت مایل به پذیرش است، در متن بیانیه های اشتهای ریسک، ترسیم کند. به عنوان مثال، ممکن است برخی عبارات کیفی سیاه و سفید به صورت زیر باشند:

• تحمل ریسک شرکت در برابر تقلب داخلی صفر است.
• کل زیانهای سالانه ریسک عملیاتی، بیشتر از یک درصد درآمد نخواهد شد.
• کل زیانهای سالانه ریسک علمیاتی، بیشتر از 500 میلیون دلار نخواهد شد.
• چرخش کارکنان نباید بیش از 15 درصد باشد.
• حسابرسی موارد با ریسک بالا، ظرف 90 روز حل و فصل خواهد شد.
• ریسکهای باقیمانده با سطح اهمیت بالای شناسایی شده در روش RCSA، ظرف مدت سه ماه کاهش یافته یا پذیرفته خواهند شد.

-محدودیت ها / شاخص های ریسک عملیاتی

روش ایجاد محدودیت های ریسک عملیاتی، مشابه ریسک بازار و اعتباری نمی باشد و روشهای بسیاری برای نظارت بر سطح ریسک وجود دارد. انتخاب بیانیه های تحمل ریسک عملیاتی، ابزاری را برای پایش سطح ریسک به کار می گیرد. هر یک از چهار بلوک اصلی چارچوب ریسک عملیاتی، فرصت هایی را برای بیان و نظارت بر میزان ریسک عملیاتی فراهم می کند.

فشار اشتهای ریسک پس از 2008

در سال 2009، گروه ناظران ارشد (SSG)، که شامل ناظرین اصلی بانکداری ملی از اروپا و ایالات متحده می باشند، گزارشی با عنوان “درس های مدیریت ریسک از بحران بانکداری جهانی 2008 (گزارش 2009 SSG)” منتشر کردند. این گزارش، به گفته خود آنها “به طور عمیق، ریشه مسائل مالی و نقدینگی بحران را مطالعه کرده و روشهای مهم مدیریت ریسک را که ضمانت پیشرفت در صنعت خدمات مالی را دارند بررسی نموده است.” دو مورد از مهمترین یافته ها در خصوص نقاط ضعف عبارت بودند از:

1. نبود چارچوب اشتهای ریسک قوی؛
2. ضعف در زیرساخت فناوری اطلاعات و داده؛

برای پرداختن بیشتر به این دو مورد، SSG در سال 2010 میلادی گزارش”مشاهدات مربوط به توسعه در چارچوب های اشتهای ریسک و زیرساخت های فناوری اطلاعات” را منتشر نمود. این امر نشان می دهد در حالی که کمیته بال در مورد راهنمایی بیشتر در خصوص اشتهای ریسک، سکوت اختیارکرده بود اما نهادهای نظارتی، نظرات خود را در مورد چارچوب اشتهای ریسک ارائه داده اند.

اجرای یک چارچوب اشتهای ریسک

SSG در سال 2010 میلادی، در گزارش خود به هر دو مورد اشتهای ریسک و زیرساخت های فناوری اطلاعات اشاره داشته و سه نکته کلیدی را در مورد اشتهای ریسک بیان نموده است:

1. بسیاری از بنگاه ها در زمینه مفهوم سازی، بیان و اجرای چارچوب اشتهای ریسک (RAF) پیشرفت نموده اند.
2. یک چارچوب اشتهای ریسک موثر، برنامه ریزی استراتژیک شرکت و تصمیم گیری تاکتیکی را بسیار بهبود می بخشد.
3. تعامل قوی و فعال توسط هیئت مدیره و مدیریت ارشد یک شرکت، نقشی اساسی در اطمینان از تأثیر معنادار برچارچوب اشتهای ریسک سازمان دارد.

SSG همچنین سه ویژگی مهم را بیان نموده است که منجر به اجرای موثرتر چارچوب اشتهای ریسک گردیده است:

1. روابط داخلی قوی در شرکت وجود داشته است.
2. هیئت مدیره اطمینان می دهد که مدیریت ارشد با انگیزه ها و محدودیت های مشخص برای خطوط کسب و کار، مسئولیت پذیری بالایی در مورد اشتهای ریسک دارند.
3. یک زبان اشتهای ریسک رایج در سراسر شرکت در حال استفاده بوده است که از طریق بیانیه های کیفی و معیارهای درست ریسک، بیان شده اند.

SSG در مورد اجرای چارچوب اشتهاء ریسک در دسته بندی های زیر راهنمایی بیشتری ارائه داده و هر یک به نوبه خود نیاز به مطالعه و بررسی بیشتر خواهد داشت.

1. زمینه و رویکرد؛
2. چارچوب اشتهاء ریسک به عنوان یک ابزار تصمیم گیری استراتژیک؛
3. حاکمیت اشتهای ریسک: هیئت مدیره، مهمترین مدیران ارشد اجرایی (C-Suite) و خطوط کسب و کار؛
4. ترویج یک چارچوب اشتهای ریسک در سراسر شرکت؛
5. نظارت بر پروفایل ریسک شرکت در چارچوب اشتهاء ریسک؛

در حالی که تعیین اشتهای ریسک عملیاتی، یکی از چالش های اساسی در چارچوب ریسک عملیاتی می باشد، اما بسیاری از سازمان ها به این موضوع پرداخته اند و راهکارهای موثری در این خصوص ارائه داده اند.